Kaynak: https://www.nature.com/articles/palcomms201699
Çevirmen: Damla Belemir Aydın
Yeni Ateizmde “Yeni” Olan Nedir?
Özet
Yeni ateizmin yükselişi büyük ilgi gördü, ancak yeniliği genellikle açıklanmaktan ziyade varsayıldı. Bu makale, yeni ateizmin kökenlerini keşfederek ve önceki ateist ilkelerle karşılaştırmalar yaparak, yeni ateizmin gerçekten yeni olan yönler içerip içermediğini kanıtlamaya çalışıyor. Bu özelliklerin en dikkat çekici olanı, geniş siyasi faaliyetlerin ve aydınlanma temelli akılcılığın postmodern temalar ve endişelerle hibrit birleşimidir.
Giriş
Önceki on yılın ortalarında ortaya çıkmasından bu yana “yeni ateizm” çok sayıda kitleyi çekti ve akademik ilgiyi üzerine topladı. Fakat asıl sorulması gereken henüz tatmin edici bir şekilde ele alınmamıştır, “yeni ateizm” hakkında gerçekten yeni olan nedir? Yeni ateizmi eleştirenler, onun asırlık felsefi argümanların hoşgörüsüz, dogmatik ve agresif bir şekilde din karşıtı retorikle (örneğin, Beattie, 2008; Haught, 2008; Lennox, 2011) bir araya getirilmesinden başka bir şey sunmadığını iddia ediyorlar, yeni ateistler de, yalnızca daha önceki zamanlardaki inanmayanların ayak izlerini takip ettiklerini iddia ediyorlar (örneğin, Grayling, 2011; Cline, 2015). Bununla birlikte, ateizmin tarihsel çeşitleriyle bir dizi süreklilik halihazırda görülse de, yeni ateizm yine de bazı önemli açılardan benzersizdir. Yeni ateizmin entelektüel yapısı, modern ve postmodern unsurların niteliksel olarak farklı bir karışımını sağlar ve politik amaçları ve stratejileri daha önceki ateist ilkelerden daha kapsamlıdır.
Yeni Ateizm Nedir?
Yeni ateizm ağırlıklı olarak Anglo-Amerikan olgusudur (çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri’nde yoğunlaşmış olsa da) ve genellikle “dört atlı” Dawkins (2006), Dennett (2006), Harris (2004) ve Hitchens (2007) olarak bilinen bir dizi yüksek profilli yazarın eserlerine odaklanmıştır. ”Yeni ateist” etiketinin yeniliğine rağmen, yeni ateizmi daha geniş dini olmayan nüfustan ayırmak kolay bir iş değildir. Ateistler genellikle bir dizi örtüşen kimlik belirtecine (örneğin: “agnostik”, “hümanist”, “özgür düşünür”, “şüpheci”, “laik” vb.) katılırlar ve “yeni ateizm”in gerçekte ne olduğu konusunda bir fikir birliği yoktur. Bununla birlikte, bir dizi önemli tema düzenli olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin, yeni ateizm, natüralist bir dünya görüşüne dayanır ve akıl, rasyonellik ve bilimin gerçekliği anlamanın en iyi (veya tek) aracı olarak kullanılmasına güçlü bir vurgu yapar. Dini inançlar ve doktrinler, gerçekliğin doğası hakkında hakikat iddialarında bulunma gibi önermeye dayalı olarak ele alınırlar ve daha sonra onları desteklemek için yeterli kanıt olmadığı gerekçesiyle reddedilirler. Yeni ateizm ayrıca dinin tamamen yanlış olmadığı, ama mantıksız, patolojik ve benzersiz derecede tehlikeli olduğu görüşünü sürdürüyor. Kozmik olarak belirlenmiş kuralları vurgulayan inanç ve davranışları, yaptırımları ve yaşam biçimlerini teşvik ederek dinin; önyargı, ayrımcılık ve şiddet yaratarak bölücü kabile zihniyetlerini beslediğine inanılmaktadır. Bu temelde, yeni ateistler, görünüşte ılımlı ve popüler dini görüşlere ve köktenci aşırılıklarına saldırarak, her türlü dine karşı açık bir şekilde eleştirel bir duruş sergiliyorlar.
Yeni ateizmi analiz etmeye çalışmakla ilgili bir başka sorun da terimin kökeni. Terimi ilk olarak tanımlayan gazeteci Wolf (2006), Wired dergisinin (“İnanmayanlar Kilisesi” başlıklı) bir makalesinde, Richard Dawkins gibi ateist yazarların dine karşı tutumunu dogmatik, hoşgörüsüz ve gereksiz yere agresif olarak tasvir etti. Bu nedenle, “yeni ateizm” etiketinin inşası ve daha sonra popülerleştirilmesi, yeni bir dinsiz düşünce biçimini sınıflandırmak için ilgisiz bir girişimden kaynaklanmadı, ancak önde gelen ateizm savunucuların görüşlerini itibarsızlaştırmak ve meşrulaştırmak için politik olarak motive edilmiş bir kampanyanın parçasıydı. Buradaki temel strateji, belirli bir ateist grubunu “yeni” olarak tanımlamaktı, böylece sunacakları gerçekten yeni bir şey olmadığı için suçlanabilirlerdi.
Yirmi birinci yüzyılın ilk on yılında yeni ateizmin popülaritesindeki artış, bir dizi faktörden kaynaklanıyordu. Bunlardan ilki, dinin artan sosyal ve politik etkisiydi. Birçok yorumcu, sekülerleşme süreçleri geliştikçe dinin etkisinin azalmasını beklerken, yirminci yüzyılın son on yıllarında sözde “dinin dönüşü“ (Berger, 1999; Ayrıca Bkz. Hjelm, 2015), özellikle İran (İslam) Devrimi ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki “Hıristiyan Sağı”nın yükselişini vurgulanmış, olayların bu örüntüye bağlı kalmadığı konusunda bir endişe duygusu yaratmıştır. Dinin yenilenen güvenciyle ile ilgili endişe, dini inançların ve tarikatların olumsuz etkileri konusunda çoğalan bir farkındalık ile artmıştır. Bu, 11 Eylül terör saldırıları (ve dünyanın birçok yerinde dini kaynaklı terörizmin devam etmesi) ve Birleşik Devletler’deki pek çok ateistin deneyimlediği yüksek düzeyde önyargı, marjinalleşme ve güvensizlik ile vurgulanmıştır. Hunsberger ve Altemeyer (2006) tarafından yapılan bir araştırmada, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ateist kulüp üyelerinin %53’ünün dini olmayan dünya görüşlerinin doğrudan bir sonucu olarak kişisel ilişkilerinde sorunlar yaşadığı bulundu. Cragun, yaptığı araştırmada (2012), kendini tanımlayan ateistlerin % 41’inin son 5 yıl içinde çeşitli ayrımcılıklara maruz kaldığını tespit etti.
Yeni ateizmin ortaya çıkmasının ardındaki bir diğer önemli faktör, 1980’lerden itibaren küresel medya ve iletişimdeki devrim, özellikle de internetin çarpıcı yükselişiydi. Bu, ateist aktivistlere, coğrafi kısıtlamalar olmaksızın din eleştirilerini teşvik etme ve düşünce alışverişi yapma olanağı sağladı ve örgütsel yapılarını şekillendirmede kritik rol oynadı (Cimino ve Smith, 2011; Kettell, 2013). Toplumun yeni ateizm konusundaki farkındalığı büyük ölçüde bir yayıncılık olgusu olarak başarısına bağlıyken, en önemli yeni ateist grupların ve fikir oluşturanların çoğu ağırlıklı olarak (yalnızca olmasa da) çevrimiçi olarak faaliyet göstermektedir. Richard Dawkins Akıl ve Bilim Vakfı, Atheist Nexus ve Think Atheist and Atheist Republic (Ateist Düşün ve Ateizm Devleti) gibi forumlar ve mekanlar, ve de “Pharangyula” (PZ Myers), “The Orbit” (Greta Christina) ve “Why Evolution is True” (Jerry Coyne) gibi ünlü ateist bloglar, dikkat çekici bazı örneklerdendir.
Süreklilik ve Değişim
Yeni ateizm son yıllarda halkın dikkatini çekmiş olsa da, ateizmin kendisi yeni olmaktan uzaktır. Ateizmin kökenleri genellikle Antik Yunan’a kadar uzanır—“ateizm” teriminin etimolojisi, “tanrısız” veya “tanrı yoksunu” anlamına gelen Yunanca “ateos” kelimesinden türemiştir (Bremmer, 2007) – ve “yeni ateizm” ile eski ateist düşünce çeşitleri arasında güçlü süreklilik unsurları vardır. Yeni ateistler tarafından yayılan dinin felsefi argümanlarının ve eleştirilerinin çoğu—kutsal yazıların anlaşılmazlığı, dini ahlaksızlık ve şiddet sorunları, dini iddialar ve bilimsel bilgi arasındaki çelişkiler gibi—hepsi farklı zamanlarda ateistlerin diğer tarihsel dönemlerde yazdıkları görüşlerle rezonansa girer. Benzerlikler, kavgacı söylemlerin (combative rhetoric) kullanımında da bulunabilir. Yeni ateizm, dini görüşlerin künt ve uzlaşmaz bir şekilde reddetmesi yüzünden alaya alınırken, daha önceki ateist yazılarda da paralellikler bulmak zor değildir. d’holbach (1772), örneğin, “dinin insanın zihnini karanlıkla doldurduğunu” yazdı, Rose (1861) dinin “halkın saflığını besleyen ilgili ve yozlaşmış bir rahiplik” tarafından öne sürdürüldüğünü iddia etti ve Russell (1927) Hıristiyanlığı “dünyadaki ahlaki ilerlemenin ana düşmanı” olarak nitelendirdi (aynı tema üzerinde de bkz.Hook, 1943).
Bununla birlikte, bu benzerliklerin yanında, gerçekten yeni olarak tanımlanabilecek yeni ateizmin birkaç özelliği vardır. Antik dünyadaki ateizm açıkça politik bir karakter üstlenmedi ve Orta Çağ’da “modern” ateizmin ortaya çıkmasına dini baskıya karşı direniş eşlik ederken (bunun klasik bir örneği 1789 Fransız Devrimi’dir), yeni ateizmin büyümesi daha geniş ve daha kapsamlı siyasi hedeflerle ilişkilendirildi. Yeni ateizmin temel siyasi amaçları, kilise ve devletin ayrılmasını sürdürmeye, dini eleştirmeye (ve ateizmi teşvik etmeye) ve ateistler için yasal ve medeni kaliteyi sağlamak için kampanya yürütmeye odaklanmaktadır. Buradaki temel hedeflerden biri, dinsiz inançları normalleştirmek, olumsuz kamu algılarını değiştirmek ve ateist görüşlerin popüler kabulünü sağlamaktır. Bu hedefleri teşvik etmek için benimsenen temel stratejiler arasında billboard reklamlarının kullanımı (2009 yılında Londra’da başlatılan ve sloganı taşıyan bir otobüs kampanyasından başlayarak: “Muhtemelen Tanrı yok. Şimdi endişelenmeyi bırakın ve hayatınızın tadını çıkarın.”), ateistleri “dışarı çıkmaya” teşvik etmek ve halk içinde görünürlüğü artırmak amacıyla kendilerini tanımlamak için kampanyalar ve grup etkinlikleri, yüksek profilli halka açık gösteriler düzenlemek (2012 ve 2016’nın the Reason Mitingleri gibi) yer alıyor.
Yeni ateizmin bir diğer önemli amacı, bir topluluk ve grup birliği duygusu oluşturmaktı. Bunun örnekleri arasında topluluk toplantıları (Ateist Film Festivali ve Camp Quest gibi), konferansların, kongrelerin ve toplantıların tanıtımı (Skepticon veya The Amazing Meeting gibi) ve ateizmi genel olarak daha geniş bir sosyal harekete dönüştürmek, daha derin bir ateist duygusu inşa etmeye yönelik bilinçli bir girişim yer alır. Ateist kimliğin temel özellikleri ve parametreleri devam eden bir çalışma olarak kalırken, kimlik sorunlarına yapılan vurgu, eleştirmenlerden “yeni ateist” etiketinin kasıtlı olarak benimsenmesini içeriyordu (aynı şekilde, “gay” teriminin, eşcinsel hakları savunucuları tarafından tahsis edilmesi gibi), ateist balık (Hristiyanlar tarafından kullanılan Darwin balığı üzerinde bir oyun), uçan spagetti canavarı (Pastafaryanlığın hiciv kilisesinin sembolü) veya kırmızı “A” harfindeki sanatsal varyantlar gibi açıkça ateist sembollerin kullanımıyla uyumlu vurgular yaptılar.
Ateist politikanın bu son yönleri, diğer toplumsal hareketlerin (sivil haklar ve feminist kampanyalar gibi) kampanyalarıyla doğrudan paralellikler çiziyor ve yeni ateizmin kendisinin ortaya çıkardığı entelektüel manzara tarafından şekilleniyor. Savaş sonrası dönemin en önemli gelişmelerinden biri, postmodernizmin etkisi ve evrensel ve bütünleştirici bilgi çerçevelerinin reddedilmesi, kültürel alanın siyasallaşması ve cinsiyet, ırk, cinsellik ve çevre gibi konulara dayanan yeni kimlik siyaseti biçimlerinin tanıtımına yol açmasıydı (Bernstein, 2005). Bu nedenle, yeni ateizmin gerçek yeniliklerinden biri, felsefi unsurların hibrit bir karışımını bir araya getirmek için yeni bir entelektüel ortamın akımları içinde geliştiği ve bunlardan yararlandığı biçimidir. Yeni ateizm, aydınlanmaya dayalı akıl ve rasyonellik ilkelerinin (tam olarak postmodernistlerin karşı karşıya kaldığı Üst anlatı (Metanarrative) ) yeniden değerlendirilmesine dayanan belirgin bir modernist gündemi ilerletmeyi amaçlamaktadır, ancak bunu kültür ve kimlik konularına dayanan belirgin postmodern kaygıları ve stratejileri kullanarak yapar.
Aynı zamanda, bu kimlik kaygıları, daha geniş ateizm hareketi içinde bir dizi gerilime ve bölünmeye yol açmıştır. Bazı açılardan bu gerilimler, daha önceki tarihsel birleşmelerden gelen bölünmeleri yansıtıyor. On dokuzuncu yüzyılda İngiliz laik hareketi içinde önemli fay hatlarından birini, örneğin, George Holyoke ve Charles Bradlaugh’a yol gösteren isimler etrafında hizipler arası çatışmalara karışmış, bunun merkezinde, din dışı aktivizmin dini otoriteyle açıkça karşı karşıya gelip gelmemesi (Bradlaugh tarafından tercih edilen yaklaşım) veya daha uyumlu politik stratejiler (Holyoake tarafından tercih edilir) (örneğin, McGee, 1948) olup olmadığı konusundaki bir anlaşmazlık vardı. Buna rağmen, çağdaş ateist hareket içindeki ana bölünmeler daha geniş siyasi temalara dayanmaktadır. Kritik fay hatları, yeni ateizm içinde cinsiyet, ırk ve etnik kompozisyon açısından çeşitlilik eksikliğine ve orta/üst sınıf beyaz erkeklerin hakim olduğu endişesine odaklanıyor. Bu konular etrafında devam eden tartışmalar, ateist hareketin genel istikameti hakkında daha geniş sorular ortaya koyuyor; birçoğu, daha kapsayıcı ve misafirperver bir yer haline gelmeden tam olarak etkili olamayacağını ve siyasi emellerine ulaşamayacağını savunuyor.
Son Sözler
Eğer “yeni ateizm”de gerçekten yeni şeyler varsa, bunların ne olduğu sorusu, henüz doğru bir şekilde ele alınmamış bir sorudur. Yeni ateizmin eleştirmenleri ve birçok yeni ateistin kendisi, felsefi terimler ve ateist düşüncenin daha önceki tarihsel biçimlerinden çok farklı olduğunu iddia ediyor. Ancak, daha önceki ateizm türleriyle sürekliliği açık olsa da, yeni ateizm de bir dizi önemli açıdan benzersizdir. Yeni ateizmin geniş siyasi faaliyetleri, özellikle de aydınlanma temelli rasyonalitenin postmodern kimlik ve kültür temaları ile hibrit karışımı, geçmiş yılların ateistlerinden açık bir ayrılmaya işaret ediyor.
Referanslar
Beattie T (2008) The New Atheists: The Twilight of Reason and the War on Religion. Orbis: New York.
Berger P (1999) The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics. William B Eerdmans Publishing Co.: Michigan.
Bernstein M (2005) Identity politics. Annual Review of Sociology; 31 (1): 47–74.
Bremmer JN (2007) Atheism in Antiquity. In: Michael M (ed). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press: Cambridge, UK.
Cragun RT, Kosmin B, Keysar A, Hammer JH and Nielsen M (2012) On the receiving end: Discrimination toward the non-religious in the United States. Journal of Contemporary Religion; 27 (1): 105–127.
Cimino R and Smith C (2011) The new atheism and the formation of the imagined secularist community. Journal of Media and Religion; 10 (1): 24–38.
Cline A (2015) “What is New Atheism? Definition of New Atheism”, About Religion, http://atheism.about.com/od/Atheist Dictionary/g/Definition-NewAtheism.htm, accessed 19 October 2015.
Dawkins R (2006) The God Delusion. Black Swan: London.
Dennett D (2006) Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon. Penguin: London.
d’Holbach B (1772) Good Sense. W. Stewart & Co.: London.
Grayling AC (2011) “The ‘New Atheists’ are Responding to Provocation, Not Mounting an Arbitrary Attack”, NewHumanist.org.uk, 1 September.
Harris S (2004) The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason. W. W. Norton & Co: New York.
Haught JF (2008) God and the New Atheism: A Critical Response to Dawkins, Harris and Hitchens. Westminster John Knox Press: London.
Hitchens C (2007) God is Not Great: How Religion Poisons Everything. Twelve Books: London.
Hook S (1943) The new failure of nerve. Partisan Review; 10 (1): 2.
Hjelm T (ed) (2015) Is God Back? Reconsidering the New Visibility of Religion. Bloomsbury: London.
Hunsberger B and Altmeyer B (2006) Atheists: A Groundbreaking Study of America’s Nonbelievers. Prometheus Books: New York.
Kettell S (2013) Faithless: The politics of new atheism. Secularism and Nonreligion; 2, 61–78.
Lennox J (2011) Gunning for God: Why the New Atheists are Missing the Target. Lion Books: London.
McGee JE (1948) A History of The British Secular Movement. Haldeman-Julius Publications: Girard, Kans.
Rose EL (1861) “A Defense of Atheism”, Speech at Mercantile Hall, Boston, www.wws-gb.freeuk.com, accessed 10 April 1861.
Russell B ([ (1927] 2004) Why I am Not a Christian: And Other Essays on Religion and Related Subjects. Routledge: London.
Wolf G (2006) “The Church of the Non-Believers”, Wired, 24 October 2006.
