Tanrı Argümanları: Ontolojik Argüman – Michael Huemer

Kaynak: https://fakenous.net/?p=1863

Yazar: Michael Huemer

Çevirmen: Tahsin Aladağ

Ontolojik argümanı ilk duyduğumda gördüğüm en bariz sofistlik eseri olduğunu düşünmüştüm. Günümüzde kimsenin bu argümana inanmadığını varsaydım. Daha sonrasında ise yanıldığımı öğrendim: Bu argümanı hala işe yarar bulan filozoflar varmış. Neyse, argümanın açıkça berbat olduğu konusunda bana katılıyorsanız bile hatanın tam olarak ne olduğunu öğrenmek ilginizi çekebilir.

ONTOLOJİK ARGÜMAN:

Geleneksel argüman şöyle ilerliyor:

St.Anselm’in Versiyonu:

• Tanrı kendisinden daha iyi bir varlığın düşünülemeyeceği varlık olarak tanımlanır. (Öncül/tanım)
• Bu sebeple tanrıdan daha iyi bir varlık düşünülemez. (1’den)
• Var olan bir tanrı düşünülebilir. (Öncül)
• Var olan bir tanrı var olmayan bir tanrıdan daha iyidir. (Öncül)
• Bu yüzden, eğer tanrı yoksa, tanrıdan daha iyi bir şey düşünülebilir. (3 ve 4’ten)
• Bu yüzden tanrı vardır.

Descartes’ın versiyonu:

1’- Tanrı üstün mükemmel varlık olarak tanımlanır (Öncül/Tanım)

2’- O zaman tanrı üstün mükemmel varlıktır

3’- Her üstün mükemmel varlık bütün mükemmelliyetleri ihtiva eder. (Öncül/Tanım)

4’- Varoluş bir mükemmelliyettir. (Öncül)

5’- Bu yüzden tanrı varoluşu ihtiva eder (1-4’)

6’- Bu yüzden tanrı vardır.

Bir versiyonda ne yanlışsa büyük ihtimalle diğer versiyonda da yanlıştır.

İki Geleneksel İtiraz:

Pizza İtirazı

Akla gelen ilk itiraz reductio ad absurdum (saçmaya indirgeme) olur: eğer bu argüman işe yarıyorsa, aynı şekilde mükemmel bir pizzanın varlığı da ispatlanabilir. Mükemmel bir pizzaya işaret etmek için “Spizza” gibi bir kelime tanımlayalım. Eğer varoluş bir mükemmeliyet ise Spizza varolmak zorundadır.

Descartes buna Spizza kavramının (o başka bir örnek kullanmıştı) farklı olduğunu söyleyerek cevap verdi, çünkü orada birbirinden ayrı iki kavramı birleştiriyoruz: Mükemmeliyet kavramı ve pizza-lık kavramı. Bu iki özelliğe birden sahip olan bir şey olduğundan emin olamayız. Fakat TANRI kavramı sadece tek bir basit kavram kullanır, mükemmelliyet kavramı. Tanrının diğer bütün özellikleri bu kavramdan yola çıkarak oluşur.

Bu yanıtın geçerli olduğunu düşünmüyorum; bana kalırsa karmaşık bir kavram mı yoksa basit bir kavram mı olduğu önemli değil zira Ontolojik Argüman’ın mantığı iki türlü de uygulanabilir.

Fakat reductio itirazı bize Ontolojik Argümanın sorununu söylemiyor. Bize sadece bir sorun olduğunu düşünmek için sebep veriyor. Sorunun ne olduğunu aramaya devam etmeliyiz.

Varoluş Bir Nitelik Değildir

Diğer bir itiraz ise iki argümanda da dördüncü adımın yanlış olduğu. Varoluş bir mükemmelliyet veya iyi kılma-niteliği değildir, çünkü varoluş bir şeyin özelliği değildir.

Belki şöyle daha iyi anlatabiliriz: 4/4’ iddia ediyor ki bir şey farklı bir şekilde var oldu mu bir özellikten (“iyilik”, “mükemmellik”) daha fazlasına sahip olur. Bu kavramsal olarak karışıktır, zira varolmayan şeyler olabileceğini varsayar. Var olan bir şeyi alıp gidip varolmayan bir şeyle karşılaştırıyor… fakat bu mantıklı değil. “Varolmayan” bir özelliği olan bir şeye sahip olduğunuz anlamına gelmiyor, orada hiçbir şey olmadığı anlamına geliyor. Yani varolan şeyi kıyaslayabileceğiniz bir şey yok.

Bence bu itiraz felsefi olarak ayrdınlatıcı. Fakat görünüşe göre 4.adıma gelen her itirazdan basitçe var oluşu tanrının tanımının içine inşa ederek atlatabilirsiniz gibi duruyor. Örneğin tanrıyı “her şeye kadir, dünyanın varolan yaratıcısı” olarak tanımlayın. O zaman 4. Adıma ihtiyacınız kalmıyor ve varoluşun “iyilik” veya “mükemmelliyet” tarafından ima edilip edilmediğini tartışmanıza da gerek kalmıyor.

Elbette, bu sezgisel olarak argümanın sofistlik olduğunu daha bariz kılabilir. Yine de, hala tam olarak neyin yanlış olduğunu söylemedik.

YANLIŞ OLAN ŞEY

Descartes’ın versiyonu

Şimdilik Descartes’ın versiyonuna odaklanalım. İkinci adım birinci adımdan çıkmıyor. Birinci adım bir kelimenin anlamı, bir kavramın analizi veya o tür bir şey ile ilgili bir öncül. Basit olsun diye buna “tanrı” kelimesinin anlamı üzerine bir öncül diyelim. Bu tür bir öncül bize bir şeyin bir kelimenin ona uyması için hangi özellikleri taşıması gerektiğini söyleyebilir. Bize bu kelimenin bir varlığa uyup uymadığını söyleyemez, bunun için, bu gerekli özelliklere sahip olan bir şeyin gerçekten var olup olmadığını bilmemiz gerekir.

Bu yüzden doğru çıkarım şöyle olurdu:

1”- Tanrı “üstün mükemmel varlık” olarak tanımlanır.

2”- Bu yüzden eğer tanrı kelimesi bir varlığa uyuyorsa, o şey üstün mükemmeldir.

Bu geçerli olurdu. Aynı şekilde şöyle de diyebilirsiniz “Eğer Tanrı varsa, Tanrı üstün mükemmel varlıktır”.

Başka herhangi bir kavram hakkında da aynı şeyi söyleyebiliriz. Örnek olarak bekarlar evlenmemiş erkekler olarak tanımlanır. Bundan eğer “bekar” varsa o kişinin evlenmemiş olduğu çıkar. Ya da: eğer “bekar” birine uyuyorsa o kişinin evlenmemiş olduğu anlamı çıkar. Fakat tamamen şartlı olmayan bir ifade çıkarmamızın yolu yok.

Anselm’in Versiyonu

Anselm’in versiyonuna uygulanması doğrudan olur. 2’nin 1’den çıkması için 2 şöyle olmalıdır:

2*- Eğer herhangi bir şey tanrıysa, ondan daha iyi bir şey düşünülemez.

O zaman sonuç şöyle olur:

6*- Eğer herhangi bir şey tanrıysa, tanrı vardır.

Fakat, Anselm’in versiyonundaki “düşünülebilirlik” faktörü yüzünden başka bir okuma da mümkün. 2.adımın şu şekilde yorumlanabileceği de iddia edilebilir:

2**- Bir şeyin Tanrı olduğu ve başka bir şeyin ondan daha iyi olduğu bir senaryo düşünülebilir

Bu meşru gözüküyor. Fakat belirsizlikten kaçınmak için 5. Adımı da paralel bir şekilde okumalıyız:

5** Eğer tanrı yoksa, o zaman tanrının ve başka bir şeyin olduğu ve diğer şeyin tanrıdan yüce olduğu bir senaryo düşünülebilir.

Fakat şimdi bu yanlış olur ve kabul etmek için hiçbir sebebimiz olmaz. Hatırlayın ki 5.adım bunlardan çıkartılmalıydı:

3. Varolan bir tanrı düşünülebilir.
4. Varolan bir tanrı varolmayan bir tanrıdan daha iyidir.

5** bunlardan türetilemiyor. Bunlardan çıkan sonuç eğer bu dünyada tanrı yoksa tanrının bu dünyada olduğundan daha iyi olan bir tanrıya sahip bir dünya hayal edebileceğimizdir. Gerçek dünyada, varsayalım ki, varolmadığı için tanrının iyilik derecesi sıfır olsun. Tanrının iyilik derecesinin sıfır olmadığı bir dünya hayal edebilirsiniz. Bu şekilde tanrıdan daha iyi bir şey hayal edebilirsiniz. Fakat hala yine de hem Anselm’in tanrısının hem de daha büyük bir tanrının birlikte varolduğu bir dünya hayal edemezsiniz.

Modal Versiyon

Ontolojik argümanın modal versiyonları bu günlerde daha popüler. Onlar da şöyle ilerliyor:

• Zorunlu olarak var olan bir tanrı mümkündür.
• Zorunlu olarak P mümkünse, zorunlu olarak P’dir. (Modal mantık teoremi, spesifik olarak S5)
• Bu yüzden tanrı zorunlu olarak vardır.

Buna çok da dikkat vermeye gerek duymuyorum, çünkü bana kalırsa burdaki sorunun ne olduğunu anlamak çok basit – #1 bariz bir şekilde yanlış. (Not: [Tanrı yoktur]un çelişkisiz olduğunu düşünün, eğer çelişkisiz ise, çelişkili olabileceği bariz bir şekilde yanlıştır. Aynısı metafiziksel imkansızlığa da uygulanabilir). Sanırım bazı insanlara, karışıklık yüzünden, mümkün gözükebilir.

Her neyse, bence #1 şu kadar mümkün :

1’- Zorunlu olarak var olan bir pizza olması mümkündür

Buradan zorunlu bir pizza olduğunu kanıtlamanız kadar.